دندان قروچه یا بروکسیسم، به وضعیتی گفته میشود که فرد بدون آگاهی، دندانهای خود را روی هم فشار میدهد یا به هم میساید. این حالت معمولاً در هنگام خواب رخ میدهد، اما برخی افراد در زمانهای استرسزا در طول روز نیز بدون آگاهی دندانهای خود را فشار میدهند.
اگر این وضعیت کوتاهمدت باشد، معمولاً مشکل جدی ایجاد نمیکند. اما دندان قروچه طولانیمدت میتواند باعث سایش مینای دندان، درد مفصل فک، سردرد و گردندرد، و حتی شکستگی دندانها شود.
بروکسیسم به دو نوع تقسیم میشود:
- بروکسیسم شبانه: معمولاً فرد از آن آگاه نیست.
- بروکسیسم روزانه: فشردن دندانها هنگام تمرکز، عصبانیت یا استرس.
علائم دندان قروچه چیست؟
بروکسیسم اغلب بدون آگاهی پیشرفت میکند، اما برخی نشانهها میتوانند به تشخیص زودهنگام کمک کنند:
- درد یا گرفتگی عضلات فک در صبح
- سایش، ترک یا شکستگی دندانها
- درد در ناحیه سر، گردن یا اطراف گوش
- شنیده شدن صدای ساییدن دندانها در خواب (توسط شریک زندگی)
- حساسیت دندانی یا نازک شدن مینا
- احساس تنش در عضلات صورت
- مشکل در باز کردن دهان یا صدای کلیک هنگام حرکت فک
- آگاهی از فشردن دندانها در طول روز
اگر چند مورد از این علائم را دارید، توصیه میشود توسط دندانپزشک یا متخصص مفصل فک معاینه شوید.
علتهای دندان قروچه
بروکسیسم علت واحدی ندارد و معمولاً ترکیبی از عوامل روانی، فیزیولوژیکی و دندانی است.
استرس و تنشهای روحی
یکی از رایجترین دلایل است. فشار کاری، اضطراب، خشم یا استرسهای روزمره میتوانند باعث انقباض غیرارادی عضلات فک شوند. به همین دلیل، بروکسیسم در افرادی که اضطراب دارند یا در دوران پر استرس هستند، بیشتر دیده میشود.
اختلالات خواب
دندان قروچه معمولاً در مرحله خواب REM رخ میدهد. آپنه خواب، خروپف و بیقراری در خواب میتوانند منجر به انقباض غیرارادی عضلات فک شوند.
ناهماهنگی بایت (مالاکلوژن)
در صورتی که دندانهای بالا و پایین بهدرستی روی هم قرار نگیرند، عضلات فک برای تطبیق بیشتر کار میکنند و این ناهماهنگی باعث افزایش تمایل به فشردن دندانها میشود.
داروها و عوامل عصبی
برخی داروهای ضدافسردگی (مانند گروه SSRI) میتوانند با تغییر تعادل دوپامین در سیستم عصبی، باعث بروکسیسم شوند. همچنین بیماریهایی مانند پارکینسون یا دیستروفی عضلانی نیز ممکن است با این عادت مرتبط باشند.
وراثت
بروکسیسم میتواند ارثی باشد. اگر در خانواده سابقه دندان قروچه وجود داشته باشد، احتمال بروز آن بیشتر است.
عوارض دندان قروچه
آسیبهای فیزیکی به دندانها
- سایش مینای دندان
- ترک یا شکستگی دندانها
- کوتاه شدن طول دندانها
- حساسیت به سرما و گرما
مشکلات مفصل فک (TMJ)
بروکسیسم باعث افزایش فشار بر مفصل فک میشود که ممکن است منجر به اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMD) گردد. علائم آن شامل صدای کلیک، قفل شدن فک، زنگ گوش و درد صورت است.
سردرد و گردندرد
انقباض طولانیمدت عضلات فک میتواند باعث درد در پشت سر و گردن شود. سردرد صبحگاهی یکی از نتایج شایع بروکسیسم است.
اختلال در کیفیت خواب
ساییدن دندانها در خواب میتواند کیفیت خواب را برای فرد و شریک او کاهش دهد و منجر به خستگی و کاهش تمرکز شود.
روشهای درمان دندان قروچه
درمان بروکسیسم بستگی به علت اصلی دارد و معمولاً با هدف محافظت از دندانها، کاهش تنش عضلانی و مدیریت استرس انجام میشود.
پلاک شبانه (Night Guard)
پلاک شبانه توسط دندانپزشک و بر اساس قالب دندانها ساخته میشود و هنگام خواب استفاده میگردد. این پلاک شفاف از تماس مستقیم دندانها جلوگیری کرده و باعث کاهش سایش میشود.
مزایا:
- محافظت از سطح دندان
- کاهش درد فک
- بهبود کیفیت خواب
- پیشگیری از از دست دادن دندان
در کلینیک Ömer Istanbul Dental Center، پلاکهای شبانه شفاف با اندازهگیری سهبعدی دقیق ساخته میشوند و راحتی حداکثری را فراهم میکنند.
مدیریت استرس و حمایت روانی
- مدیتیشن
- تمرینات تنفسی
- یوگا
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
در برخی موارد ممکن است درمان دارویی یا مراجعه به روانپزشک نیاز باشد.
اصلاح بایت دندانی
- جایگزینی دندانهای از دست رفته
- تنظیم ترمیمهای بلند یا روکشها
- درمان ارتودنسی برای بهبود هماهنگی فک
درمان بوتاکس
تزریق دوز پایین بوتاکس به عضلات فک (بهویژه عضله ماستر) باعث کاهش انقباضات بیش از حد میشود. تأثیر آن حدود ۴ تا ۶ ماه دوام دارد و با تکرار منظم میتوان به تسکین طولانیمدت دست یافت.
مزایا:
- کاهش درد
- جلوگیری از سایش دندانها
- بهبود ظاهر فک و چهره
درمان دارویی
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای شلکننده عضلانی یا ضداضطراب را بهطور کوتاهمدت تجویز کند. مصرف دارو باید تحت نظر پزشک باشد.
روشهای خانگی برای کاهش علائم
- استفاده از کمپرس گرم روی فک قبل از خواب
- اجتناب از فشار دادن دندانها در طول روز
- ترک عادتهایی مانند جویدن آدامس یا اجسام سخت
- کاهش مصرف کافئین و الکل
- حفظ نظم خواب
- انجام ماساژ یا تمرینات ملایم فک
آیا دندان قروچه در کودکان دیده میشود؟
بله. دندان قروچه در کودکان معمولاً هنگام رویش یا تغییر دندانهای شیری مشاهده میشود. اغلب موقتی است، اما اگر ادامهدار باشد باید کودک توسط دندانپزشک کودکان معاینه شود.
- درد هنگام رویش دندان
- استرس (مانند تغییر مدرسه)
- آپنه خواب یا گرفتگی بینی
- کمبود ویتامین یا مواد معدنی
چه متخصصانی در درمان بروکسیسم نقش دارند؟
- متخصص پروتز دندانی: برای ساخت پلاک شبانه و ترمیم دندانها
- ارتودنتیست: برای اصلاح ناهماهنگی بایت
- فیزیوتراپیست: برای تمرینات آرامسازی عضلات فک
- روانشناس یا روانپزشک: برای درمان استرس و اضطراب
سؤالات متداول
آیا دندان قروچه خودبهخود برطرف میشود؟
در موارد خفیف و موقتی که ناشی از استرس یا تغییرات کوتاهمدت زندگی هستند، ممکن است کاهش یابد. اما در بیشتر موارد نیاز به درمان دارد زیرا علت اصلی معمولاً پابرجاست.
آیا پلاک شبانه درد را کاملاً از بین میبرد؟
پلاک شبانه در کاهش فشار فک و محافظت از دندانها بسیار مؤثر است، اما تسکین درد به علت زمینهای بستگی دارد. اگر درد ناشی از مشکلات مفصل یا عضله باشد، درمان ترکیبی لازم است.
آیا درمان بوتاکس دائمی است؟
خیر. اثر بوتاکس معمولاً بین ۴ تا ۶ ماه باقی میماند. با تزریق منظم، حافظه عضلانی کاهش یافته و فشردن دندانها کمتر میشود. برای اثر ماندگار، ترکیب درمان بوتاکس با مدیریت استرس و استفاده از پلاک توصیه میشود.
آیا دندان قروچه بر ایمپلنت تأثیر دارد؟
بله. بروکسیسم در بیماران دارای ایمپلنت باید جدی گرفته شود. زیرا ایمپلنت مانند دندان طبیعی خاصیت جذب ضربه ندارد و فشار مستقیم باعث شل شدن پیچ، شکستگی روکش یا تحلیل استخوان میشود.
در چنین مواردی دندانپزشک از پلاک محافظ ایمپلنت استفاده میکند که فشار را کاهش داده و طول عمر ایمپلنت را افزایش میدهد.
در کلینیک Ömer Istanbul Dental Center، با استفاده از فناوری توموگرافی سهبعدی Papaya و قالبگیری دیجیتال، پلاکهای محافظ مخصوص بیماران ایمپلنتدار ساخته میشوند تا از بافتهای اطراف محافظت شود.
 علل و درمان){kind=link}